Xung quanh hiện tượng bóng đè có rất nhiều điều bí ẩn mà chúng ta không thể giải thích được. Những người gặp phải hiện tượng này đều cảm thấy sợ hãi khi tỉnh dậy sau giấc ngủ với cơ thể không cử động được. Hãy cùng tìm hiểu một số sự thật liên quan đến việc bị bóng đè.
Liệu bạn đã biết rõ những điều xoay quanh hiện tượng đáng sợ này chưa?
Hiện tượng này gọi là “liệt thân khi ngủ” (sleep paralysis), mà dân gian thường gọi là “bóng đè hay “ma đè”, có thể kéo dài từ vài giây đến vài phút, thậm chí có thể lâu hơn và thường xảy ra ngay trước khi bạn sắp chìm vào giấc ngủ hay gần thức giấc.
Nhiều người kể lại rằng họ cảm thấy có sự hiện diện của ai đó rất hung ác, xâu xa, và gây ra nỗi khiếp sợ . Nhiều người có ảo giác nhìn thấy những hình ảnh đáng sợ, nghe thấy tiếng bước chân hay giọng nói. Có người còn có cảm giác bồng bềnh hay thoát ra khỏi cơ thể. Và họ cho rằng đây là một hiện tượng tâm linh.
Xung quanh hiện tượng bóng đè có rất nhiều điều bí ẩn mà chúng ta không thể giải thích được. Những người gặp phải hiện tượng này đều cảm thấy sợ hãi khi tỉnh dậy sau giấc ngủ với cơ thể không cử động được. Hãy cùng lịch vạn niên 365 tìm hiểu một số sự thật liên quan đến việc bị bóng đè.
Giống như vừa tỉnh dậy sau cái chết
Nói về điều này, tiến sĩ – nhà tâm lý học lâm sàng và nghiên cứu sinh tại Học viên Sleep Medicine của Mỹ, Michael Breus cho biết: “Hầu hết các bệnh nhân gặp hiện tượng này đều có chung một miêu tả đó là giống như bạn vừa tỉnh dậy sau cái chết. Tâm trí bạn nhận biết được mọi việc xung quanh nhưng cơ thể bạn thì bị đè nặng bởi một vật gì đó và không thể cử động được”.
Đáng sợ hơn cả ác mộng
Khi bạn ngủ say, bộ não sẽ để các cơ bắp thả lỏng và đi vào trạng thái gần như tê liệt, được gọi là Atonia. Atonia thực chất giúp bảo vệ cơ thể bạn khỏi bị tổn thương bằng cách ngăn chặn chân tay bạn múa may lung tung như trong giấc mơ và tự làm tổn thương chính bản thân mình.
Ở một số trường hợp bị rối loạn giấc ngủ và Atonia không thể nào kiểm soát được hành vi của bạn, bạn sẽ hay đi lung tung và làm nhiều việc trong giấc ngủ, biểu hiện này được gọi là mộng du. Khi mộng du, cơ thể bạn vẫn hoạt động trong khi bộ não lại ngủ yên. Vì lẽ đó, những người mộng du thường không nhớ ra được gì khi thức dậy.
Khi bị bóng đè, cơ thể của bạn sẽ ở trạng thái Atonia trong khi não và mắt vẫn hoạt động như bình thường. Bạn không thể nào cử động hay nói chuyện. Mặc dù hơi thở không bị ảnh hưởng nhưng thường có cảm giác tức ngực. Và đây cũng là lý do tại sao những người sau khi thoát khỏi tình trạng bóng đè thường thở hổn hển. Bóng đè có thể xảy ra bất kì lúc nào, kéo dài từ 20 giây cho đến 1 phút.
Xảy ra khi bạn ngủ và khi gần thức dậy
Hiện tượng bóng đè có thể xảy ra ở một trong hai giai đoạn của giấc ngủ. Một là ở giai đoạn cơ thể bạn bắt đầu đi vào giấc ngủ sâu nhưng có một sự cố xảy ra trong quá trình đó và làm cho bạn bị bóng đè. Hiện tượng này sẽ gọi là hypnagogic. Còn nếu bóng đè xảy ra khi bạn gần thức dậy thì được gọi là hypnopompic. Tuy nhiên, đến nay, những sự cố dẫn đến hiện tượng bóng đè vẫn chưa được các nhà khoa học tìm ra.
Bóng đè có thể liên quan đến ảo giác
Không giống như những hình ảnh trong giấc mơ hay ác mộng thường xảy ra khi mắt bạn đóng lại trong trạng thái ngủ sâu, những ảo giác này sẽ xuất hiện trong trạng thái nửa tỉnh nửa mơ khi não bạn đã nhận biết được chuyện gì xảy ra và mắt đang mở to. Hiện tượng ảo giác thính giác, thị giác này thường hiếm khi xảy ra nhưng nhiều người vẫn cảm thấy sợ hãi khi họ cảm thấy có một sự hiện diện bí ẩn và đáng sợ trong căn phòng của mình.
Ngoài ra, việc bị bóng đè khá đáng sợ. Vì vậy những người bị bóng đè thường có cảm giác hoảng sợ và nhịp tim đập nhanh hơn. Tiến sĩ Michael nói: “Con người thường trở nên hoảng loạn khi họ không thể cử động được và điều này khiến họ rất sợ hãi đối với những sự vật ở môi trường xung quanh”.
Bạn không thể tự thức dậy
Một số bệnh nhân khi gặp hiện tượng bóng đè nói ra họ có thể cử động ngón chân, ngón tay hay cơ mặt. Mọi người đều rất cố gắng nhưng không có cách nào có thể giúp họ thoát ra khỏi hiện tượng đáng sợ này. Tất cả những gì bạn cần phải làm chính là chờ đợi hiện tượng bóng đè tự hết.
Bóng đè là một hiện tượng tự nhiên và có thể xảy ra với bất cứ ai
Mỗi lần chìm vào giấc ngủ, bạn đều có nguy cơ sẽ bị bóng đè khi thức dậy. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng của bóng đè và mức độ ý thức nhận biết của mỗi người là khác nhau. Hầu hết mọi người đều bị bóng đè ít nhất một lần trong đời nhưng có vài người còn không hề biết điều đó xảy đến với mình.
Khi bị bóng đè, mỗi người sẽ có một “trải nghiệm” bóng đè khác nhau. Tuy nhiên điều này thường xảy ra với những người có tiền sử bệnh tâm thần, khi một nghiên cứu ở bang Penn đã chỉ ra những bệnh nhân bị bệnh tâm thần và học sinh thường hay bị bóng đè nhiều nhất.
Có thể liên quan đến việc mất ngủ
Các nghiên cứu đã chỉ ra việc ít ngủ có thể khiến bạn mệt mỏi và càng mệt mỏi, bạn sẽ gặp phải nhiều vấn đề liên quan đến rối loạn giấc ngủ và bị bóng đè.
Tránh việc bị bóng đè bằng cách ngủ ngon hơn và sâu hơn
Việc mất ngủ có thể được đo bằng số lượng hay chất lượng. Nếu như trong một đêm bạn phải thức dậy nhiều lần, điều đó có nghĩa là chất lượng giấc ngủ của bạn không tốt. Nếu như bạn uống nhiều rượu hoặc tiêu thụ nhiều chất cồn trước khi ngủ thì điều này càng gây ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của bạn.
Vậy nên, để tránh khỏi việc bị bóng đè, hãy chắc chắn là bạn ngủ đủ giấc, không làm gì ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của mình như ăn hoặc uống quá nhiều ngay trước khi đi ngủ. Và nếu có dấu hiệu bất thường như thở không đều trong khi ngủ hay thức dậy và thở hổn hển, bạn nên đến gặp các bác sĩ để khám và xin lời khuyên.
Không có nguyên nhân rõ ràng dẫn đến bóng đè
Căng thẳng, mệt mỏi, sử dụng thuốc và gần đây nhất các chuyên gia đã khám phá ra gen di truyền cũng có thể liên quan đến việc bị bóng đè. Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn không tìm được nguyên nhân rõ ràng tại sao bóng đè lại xảy đến với chúng ta.
Nhiều thế kỷ trôi qua và mọi người vẫn cố gắng lý giải hiện tượng kỳ lạ này. Các tài liệu về hiện tượng bóng đè được tìm thấy trong các văn bản y tế Ba Tư từ thế kỷ thứ 10. Một bác sĩ Hà Lan là người đầu tiên quan sát lâm sàng hiện tượng bóng đè này xảy ra ở một người phụ nữ 50 tuổi và lúc đó, họ chuẩn đoán căn bệnh này là “ác mộng”. Cho đến tận thế kỷ thứ 19, người ta vẫn tin rằng những con quỷ hay những vấn đề liên quan tâm linh là nguyên nhân gây ra bóng đè. Lúc đầu, triệu chứng bóng đè được gọi là “giấc ngủ bại” và sau đó mới được chính thức đổi tên thành bóng đè.
Tất cả mọi điều về bóng đè được giải thích trong bức tranh Phục Hưng nổi tiếng. Bức tranh của họa sĩ Thụy Sĩ Henry Fuseli được cho là lấy cảm hứng từ những trải nghiệm về những giấc mơ siêu nhiên khi triệu chứng bóng đè là một vấn đề rất được quan tâm trong giới y học thời bấy giờ.
Mọi người đổ lỗi cho phù thủy, bóng ma đến ngay cả người ngoài hành tinh là nguyên nhân của bóng đè. Và có rất nhiều truyền thuyết trên thế giới cố gắng giải thích vấn đề này bằng những cách khác nhau.
Tuy nhiên, không có chứng cứ nào cho thấy việc bị bóng đè sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng của bạn Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bị bóng đề thực chất không nguy hiểm. Nó không gây tổn hại gì đến cơ thể của bạn và đến nay, không có trường hợp tử vong nào do bị bóng đè. Ở một vài nền văn hóa trên thế giới có những giải thích rất đáng sợ về hiện tượng này khiến cho việc một ai đó bị bóng đè càng trở nên bí ẩn. Đối với tiến sĩ Michael, “điều quan trọng là phải tuyên truyền để mọi người nhận thức việc này không đáng sợ. Họ chỉ cần nghỉ ngơi đủ và nếu gặp phải những hiện tượng rối loạn giấc ngủ, họ có thể tìm đến chuyên gia”.
Tuy nhiên, với những người đã trải qua việc bị bóng đè, thì điều này rất đáng sợ và có một chút cảm giác huyền bí. Hoàn toàn không giống như việc bị rối loạn giấc ngủ thông thường.
Giải mã bí ẩn hiện tượng bóng đè
Theo các khảo sát của ngành tâm thần học, khoảng hơn 10-40% dân số thế giới ít nhất một lần đã từng bị “bóng đè”.
Nhiều người tin rằng “bóng đè” là do “người âm” hoặc “thần thánh” gây ra, hoặc do người bị “yếu bóng vía”. Từ đó dẫn đến tình trạng dán bùa đeo ngải, uống nước thải tàn nhang để mong “trục xuất” bóng ra… Vậy thực hư của hiện tượng này là gì?
Khi bị bóng đè, cảm thấy tức ngực khó thở, toàn thân tê cứng không cử động được.
Các trạng thái khác nhau của hiện tượng “bóng đè”
Trên thực tế, có rất nhiều kiểu “bóng đè” với những diễn biến khác nhau ở mỗi người. Tuy nhiên, có một điểm chung là sự tức ngực, ngạt thở giống y hệt như những triệu chứng lâm sàng của một cơn ngừng tim, suy hô hấp nhưng không vùng vẫy hay kêu la được… Nhiều người tỉnh rồi mà vẫn còn sợ, không dám hoặc không thể ngủ tiếp được nữa.Ngành tâm thần học chia “bóng đè” thành 3 nhóm:
Ảo giác đột nhập: Người bị “bóng đè” dạng này thường thấy có người lạ vào phòng mình, đi lại xung quanh hoặc ngồi ngay lên giường ngủ… Cảm giác sợ hãi khiến cơ thể họ tê cứng, khó thở, lúc tỉnh dậy mình mẩy mỏi nhừ… là hậu quả của những cơn co cơ.
Ảo giác thăng bằng: Hiện tượng này có liên quan đến chứng rối loạn tiền đình. Người bị “bóng đè” dạng này thường thấy mình bị rơi xuống vực sâu hoặc ngã từ trên những tòa nhà cao tầng xuống đất với những cảm giác y như thật, chẳng khác gì đi máy bay trong những hôm thời tiết xấu, máy bay lọt vào một ổ trống không khí, ruột gan như muốn trào ra ngoài. Một cảm giác “thật” xuất hiện trong một thực tế “ảo”.
Điều rất đặc biệt là khi rơi, khi ngã, họ không bao giờ thấy mình chạm đáy mà chỉ rơi lưng chừng là họ đã tỉnh giấc vì sợ. Lúc đó, người họ vã mồ hôi, tim đập nhanh, hồi hộp, chân tay co quắp, phải mất vài ba phút họ mới trấn tĩnh lại được.
Ảo giác thực thể: Đây là dạng “bóng đè” phổ biến nhất, phần lớn xuất hiện vào khoảng gần cuối giấc ngủ. Những người này bị “bóng đè” ở vùng ngực, bụng khiến họ như tê dại, không thở được. Chỉ đến khi xuất hiện tình trạng thiếu oxy lên não thì họ mới tỉnh. Lúc ấy, họ thở hổn hển, ra nhiều mồ hôi. Có người do suy nhược thần kinh, một đêm bị “đè” 2-3 lần khiến họ “sợ” ngủ. Lâu dài dẫn đến suy nhược cơ thể.
Giải mã bí ẩn của “bóng đè”
“Bóng đè” đã được nhắc đến từ vài nghìn năm trước. Nhưng thời đó người ta tin rằng “bóng đè” là hiện tượng siêu nhiên, huyền bí, do thần thánh hoặc ma quỷ gây ra. Khi y học phát triển và hiện tượng “bóng đè” lần lượt được các nhà tâm thần học giải mã, các khảo sát về hoạt động của hệ thần kinh đã đi đến kết luận rằng “bóng đè” là hệ quả của sự rối loạn giấc ngủ mà nguyên nhân là khả năng điều tiết vòng tuần hoàn “thức – ngủ” của não bộ bị đứt quãng.
Ở một người bình thường, giấc ngủ diễn ra theo từng chu kỳ, mỗi chu kỳ kéo dài từ 90-110 phút, được chia thành 2 giai đoạn là giai đoạn đầu và giai đoạn sau của giấc ngủ. Giai đoạn đầu của giấc ngủ kéo dài khoảng 70-90 phút được chia thành bốn trạng thái: Trạng thái một kéo dài 5-10 phút, lúc đó thường chỉ lơ mơ và rất dễ tỉnh giấc. Trạng thái hai kéo dài khoảng 10 phút, gọi là giai đoạn “ngủ nhẹ”. Trạng thái ba gọi là “tiền ngủ sâu”, nhịp thở và nhịp tim xuống đến mức thấp nhất rồi rất nhanh chóng người ta rơi vào trạng thái bốn.
Trạng thái bốn gọi là “ngủ sâu”, thở đều, tư thế nằm hầu như không thay đổi. Lúc này, nếu bị đánh thức đột ngột, người ta không điều chỉnh được cơ thể ngay lập tức mà thường cảm thấy mất thăng bằng, mất phương hướng trong vài chục giây.
Sau khi đi vào “giai đoạn đầu” của giấc ngủ, con người rơi vào “giai đoạn sau” của giấc ngủ rồi họ tỉnh nhưng vẫn ở trong trạng thái lơ mơ. Liền ngay sau đó, chu kỳ giấc ngủ lại được lặp lại. Đây chính là lúc xảy ra hiện tượng “bóng đè” hoặc “ác mộng”.
Rối loạn giấc ngủ hay chấn thương tâm lý
TS. Clete Kushida – Giám đốc Y khoa của Trung tâm Y tế Sleep Stanford ở Redwood, California (Mỹ) – cho rằng bên cạnh nguyên nhân rối loạn vòng tuần hoàn “ngủ – thức”, “bóng đè” còn là triệu chứng chung của một số bệnh tâm thần, đặc biệt là những trường hợp tâm thần sau chấn thương tâm lý hoặc người mắc chứng tâm thần hoảng loạn, hoặc trầm cảm, lo âu, căng thẳng, bế tắc trong cuộc sống. Ngay cả chất lượng giấc ngủ cũng có tác động không nhỏ đến hiện tượng “bóng đè”.
Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng hiện tượng bóng đè có liên hệ gần với giấc ngủ có trạng thái REM. Những gì dường như xảy ra trong lúc bị bóng đè là một phần bộ não thức dậy, hoàn toàn tỉnh táo nhận thức mọi vật xung quanh, trong khi một phần khác của não bộ như vùng chỉ huy hệ thần kinh vận động vẫn ở trong giấc ngủ có trạng thái REM khiến cho hầu hết cơ vận động của cơ thể bị tê liệt. Nói cách khác, tâm trí có ý thức đã hoàn toàn tỉnh táo nhưng cơ thể thì không.
Một khảo sát gần đây nhất tại Anh quốc được công bố trên Tạp chí Giấc ngủ của tác giả Dan Dennis – Đại học Sheffield, trong một nghiên cứu, 30% trong số 862 người được hỏi nói rằng họ đã trải qua trạng thái bóng đè ít nhất 1 lần trong đời. Khoảng 8% trong số đó nói rằng họ thường xuyên bị hiện tượng này khi ngủ. Tổng hợp có hệ thống từ hơn 30 công trình nghiên cứu trên khắp thế giới chỉ ra rằng 10% dân số gặp phải tình trạng bóng đè trong giấc ngủ và những người nghiện ma túy, nhất là ma túy “đá” thường có tỉ lệ bị “bóng đè” cao nhất mỗi khi họ đói thuốc.
Như vậy, chúng ta thấy rằng, “bóng đè” không phải là một bệnh, lại càng không liên quan đến vấn đề mê tín như nhiều người vẫn lầm tưởng. Đây thực chất là một dạng rối loạn giấc ngủ không có tổn thương thực thể. Nguyên nhân chủ yếu là căng thẳng tâm lý, lo lắng hay stress do sức ép từ công việc và những nguyên nhân tác động ngoại lai khác như các chất kích thích, rối loạn nhịp tim…
Phòng “bóng đè” cách nào?
Để phòng hiện tượng “bóng đè”, trong nghiên cứu của tác giả Sharpless BA – Đại học Washington (Mỹ), các chuyên gia về tâm thần cho biết, cần ngủ đủ giấc, phòng ngủ thoáng, không khí lưu thông tốt, tư thế nằm thoải mái, quần áo ngủ đủ rộng để máu lưu thông điều hòa, tránh tình trạng “ngày ngủ, đêm thức”.
Hạn chế uống trà pha đậm, cà phê từ 3-5 tiếng đồng hồ trước khi ngủ vì chất cafein sẽ kích thích não bộ, ngăn chặn cơn buồn ngủ. Khi hàm lượng cafein giảm đi, người ta mới ngủ nhưng ngủ không sâu, nhất là ở “giai đoạn sau” của giấc ngủ. Không nên ăn quá no hoặc uống quá nhiều rượu, bia trước khi ngủ vì giấc ngủ trong trường hợp này thường bị não bộ bỏ qua giai đoạn “ngủ nhẹ” và “tiền ngủ sâu” nên dễ bị “bóng đè”.
